Een gebouw als reuzenvlieger
(NRC Handelsblad, 13 augustus 2013)

"Neemt u nog een drankje," roept de organisatie om, afgelopen zaterdag op de Tweede Maasvlakte, "Het is maar een klein technisch mankement." De demonstratie van de Solar Bell, een vlieger van kunstenaar Tomás Saraceno, laat twee uur op zich wachten maar de kunstenaar probeert de moed erin te houden - op zich is hij wel wat technische hobbels gewend. Zijn Solar Bell is een zes meter hoge vlieger van ultrasterk kunststof, een prototype voor wat ooit een zestig meter hoog zwevend gebouw moet worden. Maar vooralsnog moet deze vlieger van de grond komen en al waait het altijd op de Maasvlakte, de vlagen zijn grillig en onbetrouwbaar.

Terwijl wijn wordt geserveerd en de techniek gecontroleerd, gaat Saraceno aan de waterkant zitten. We kijken uit over eindeloos nieuwe landvlaktes. "Stel je voor, een paar jaar geleden bestond dit alles nog niet." zegt Saraceno. "Tien jaar geleden woonde ik een tijd in Rotterdam. Met vrienden ging ik wel eens zwemmen in zo'n giftig meertje, bij de industrie van de Eerste Maasvlakte. Het was hier dat ik ging nadenken over de kracht van wind. Ballonnen aan vliegers ofzo. Zo kwam ik op het idee van de vliegersteden, bouwen in de lucht. Als de mens in staat is zulk land te scheppen, waarom dan niet een stad in de lucht?"

De tot architect opgeleide Argentijnse kunstenaar houdt van utopieën en van de elementen - hier nog meer aanwezig dan in de tentoonstellingsruimtes in Düsseldorf en Berlijn waar hij zijn zwaartekracht ontstijgende spinnenwebben toont, bewandelbare installaties van doorschijnend plastic. "Ja, en die webben dan in de lucht bouwen!" Saraceno straalt bij de gedachte.

Inderdaad geeft de Maasvlakte op zo'n zaterdag een utopisch gevoel, die kale vlaktes waar science-fiction uitziende vliegers klaarstaan bij zeecontainers en boxen waar technologische muziek uit schalt. Het land is eindeloos, onderbroken door kranen voor industrie in aanbouw. Havenuitbreidingen in zee zijn nodig nu de haven vol raakt en vrachtschepen te groot zijn om de stad Rotterdam in te kunnen varen. Vorige eeuw leverden inpolderingsplannen bij de Markerwaard protesten op, het Rotterdamse Havenbedrijf presenteert de landaanwinning aantrekkelijk voor het publiek. Er is een badstrand, bezoekerscentrum, horeca en vijf jaar kunstopdrachten zoals performances en kunstfoto's, door kunststichting SKOR en later TAAK uitgevoerd voor het Havenbedrijf. Met de Solar Bell als glorieuze afsluiting.

Maar even serieus, een bewoonbare vliegerstad, is toch zeker té utopisch? "Wie weet," antwoordt Saraceno. "Honderd jaar geleden konden we ook nog niet vliegen." Ook ingenieur Bachtijar Ashari, die toeziet op de constructies, ziet die haalbaarheid niet somber in. "Je moet hoger de lucht in, daar is de wind meer constant. Die energiecentrales die je hier ziet, zijn nu bezig om vliegende energieturbines te ontwikkelen. Dat gebeurt al. Zwevende steden? Over dertig jaar misschien."

Ashari hielp vanuit de TU Delft met het doorrekenen van technieken. Saraceno vond inspiratie bij vliegers die Graham Bell ontwierp - inderdaad, de uitvinder van de telefoon. Kunst levert een ingewikkelde bijdrage, merkte Ashari. "Als ik zei dat de vlieger een staart of een bepaald silhouet nodig had, dan weigerde Tomás om artistieke redenen. Dat komen we op de TU Delft nooit tegen."

Maar dan. Na de zoveelste poging tillen de assistenten de Solar Bell voorzichtig op. En nog een beetje. De zilverkleurige zeildoeken weerspiegelen alvast de hemel en de wolken. De wind zwelt aan. Het lijkt wel een processie, een plechtigheid, een performance over mens versus de elementen. De assistenten kantelen het gevaarte, totdat de wind het grijpt en het luchtkasteel opstijgt. Rukkend aan de touwen ontstijgt de luchtsculptuur de industrievlaktes, zich verheffend boven al het aardse, hoger en hoger. Wonen we straks echt in de lucht?



Demonstraties Solar Bell op 17,18, 24 en 25 augustus 2013 om 13u en 15u bij FutureLand, Europaweg 902, Maasvlakte Rotterdam (onder voorbehoud van weersomstandigheden). www.portscapes.nl / www.maasvlakte.nl/futureland (foto: Machteld Leij)