sandrasmets.nl w w w
 
 
sandrasmets.nl / 20e eeuw / constant
Speel, geniet, leef!
(AMC Magazine september 2013)

Ze lijken op het soort tekeningen dat je wel meer zag in de jaren vijftig en zestig - stadsgezichten, stoere bruggen, geometrische lijnen. Kortom, de trotse tekenen van de wederopbouw. De oorlog was voorbij, er zat optimisme in de lucht en de bouwlust voorspelde een toekomst vol vrede en welvaart. Ja, die stoere en hoekige wereld die verrees, daar doet Constants 'Nieuw Babylon' serie (1956 - 1969) wel wat aan denken. Maar er is een groot verschil. Constant bracht een andersoortig toekomstvisioen. Waar veel tijdgenoten de bouwlust om hen heen tekenden, schetste Constant een gebouwde omgeving die nog niet bestond. Hij wilde plannen tekenen voor een wereld die veel gelukkiger zou maken dan die saaie nieuwe woonwijken en kantoortorens. Hadden we daarvoor nou de oorlog gewonnen, was dit nou vrijheid?

Dat kon beter, vond Constant Anton Nieuwenhuys (1920-2005) en begon zijn 'Nieuw Babylon'-ideaal. Dit tekende hij uit in architectonische schetsen waarvan het AMC er verschillende bezit - soms vooral skyline, dan weer met mensen erop, of met tekstuele toelichtingen. Altijd zijn het bouwsels met verdiepingen en bochten en hoekjes waarvan de functie niet vaststaat: je bent dus vrij om te doen wat je wilt. In deze ideale wereld is grond collectief bezit en is arbeid volledig geautomatiseerd, zodat de mens niet meer hoeft te werken.

Deze ideeën had Constant gebaseerd op Johan Huizinga's theorie van de Homo Ludens oftewel de spelende mens. Spel en creativiteit waren onontbeerlijk voor de menselijke cultuur, stelde historicus Huizinga. Dat betekent dat de mens vrij van geest hoort te zijn. Daarvoor zouden planologen moeten ophouden met te bepalen waar mensen hebben te werken, wonen, winkelen. Dat soort hokjesdenken moest weg, stelde Constant in navolging van Huizinga. Echte vrijheid betekent zelf bepalen waar je heen gaat en hoe je je leven leidt.

Dit Nieuw Babylon werd Constants levenswerk - het slokte hem zo op dat hij stopte met schilderen. En dat was nogal een stap. Hij was geen architect of planoloog, hij was beeldend kunstenaar, en niet onverdienstelijk. In 1948 had hij met Karel Appel, Corneille en een paar Belgische en Deense kunstenaars Cobra opgericht: een schildersbeweging met een uitermate expressionistische beeldtaal. "Een schilderij is niet een bouwsel van kleuren en lijnen, maar een dier, een nacht, een schreeuw, een mens, of dat alles tezamen", schreef Constant in dat oprichtingsjaar. Cobra stond voor spontaniteit en wilde expressie, geïnspireerd door onder meer kindertekeningen die immers ook ontstaan zonder restricties of pretenties. De veelkleurige expressie van Cobra ging erom te kunnen schilderen wat je maar wilt, geleid door je gevoelens, die met passie op het doek smijtend. Dát betekende vrijheid - de vrijheid die zo belangrijk was na 1945.

Vanuit die gedachte is Constants Nieuw Babylon wel weer een begrijpelijke stap. Al zien deze prenten er hoekiger en minder kleurig uit dan zijn expressionistische schilderijen, ook hier ging het hem om vrijheid. Jaren en jaren bouwde Constant samen met assistenten aan zo'n stad - of eigenlijk gebouwde wereld - waarin zo weinig mogelijk beperkingen waren: elke belemmering is er een te veel. Hij financierde het project met de verkoop van zijn oudere Cobraschilderijen - dit was belangrijker.

Nieuw Babylon bestond uit prenten en schaalmodellen van plexiglas, roestvrij staal, aluminiumdraad, hout. Het waren keer op keer aanzichten van een soort nomadenkamp op wereldniveau, met de kaart van Europa als onderlegger. Die topografische invulling maakte Constant al een stukje praktischer dan Mondriaan of Lissitzky, wiens hoekige schilderijen eigenlijk ook blauwdrukken waren voor een te bouwen ideale wereld. Hun plannen bleven abstracter al bleven ook Constants meer uitvoerbare ontwerpen op dezelfde plekken: in musea. Hij exposeerde ze in het Stedelijk Museum Amsterdam, vertegenwoordigde in 1966 Nederland ermee op de Biënnale van Venetië en in 2005, het jaar dat Constant overleed, werd zijn 'Nieuw Babylon' geëerd op de prestigieuze Documentatentoonstelling in Kassel. 'Nieuw Babylon' bleef inspireren. En niet alleen musea. Rem Koolhaas zei al eens dat Constants visioen veel architecten heeft beïnvloed. Maar was ook Constant sceptisch, het idealisme ervan is moeilijk uitvoerbaar gebleken, zo bewijst een van de gebouwen die ernaar ontworpen is: Hoog Catharijne.

Toch blijft het plan overeind, als droom en hopelijk als richtinggevend toekomstvisioen. Telkens duiken er weer schetsen en maquettes van op in musea en tentoonstellingen. Zo ook in het dit jaar heropende Rijksmuseum tussen de iconen van de twintigste eeuw. Het AMC heeft een aantal grafische werken uit deze serie opgehangen in de gangen van dit gebouw dat zelf ook een stad lijkt die uitnodigt tot dwalen (F-vleugel, zevende verdieping). Maar zelfs als Constants utopie niet de gebouwde omgeving echt verandert, dan nog kunnen deze prenten oproepen tot zijn beoogde levenshouding: ga erop uit, dwaal, speel, geniet, leef!

Het werk is onderdeel van de kunstcollectie van het AMC, edities van het tijdschrift zijn te vinden op issuu.com of zie amc.nl

sandrasmets.nl / 20e eeuw / constant